Według art. 5 pkt 2a ustawy o kredycie konsumenckim (dalej: u.k.k.) instytucja pożyczkowa to kredytodawca w rozumieniu art. 5 pkt 2 tej ustawy inny niż:
a) bank krajowy, bank zagraniczny, oddział banku zagranicznego, instytucja kredytowa lub oddział instytucji kredytowej w rozumieniu ustawy Prawo bankowe,
b) spółdzielcza kasa oszczędnościowo-kredytowa oraz Krajowa Spółdzielcza Kasa Oszczędnościowo-Kredytowa,
c) podmiot, którego działalność polega na udzielaniu kredytów konsumenckich w postaci odroczenia zapłaty ceny lub wynagrodzenia na zakup oferowanych przez niego towarów i usług,
d) krajowa instytucja płatnicza, mała instytucja płatnicza, krajowa instytucja pieniądza elektronicznego, unijna instytucja płatnicza lub unijna instytucja pieniądza elektronicznego, w rozumieniu ustawy o usługach płatniczych w zakresie, w jakim udziela kredytu płatniczego, o którym mowa w art. 74 ust. 3 tej ustawy.
Kredytodawca to przedsiębiorca w rozumieniu przepisów kodeksu cywilnego, który w zakresie swojej działalności gospodarczej lub zawodowej, udziela lub daje przyrzeczenie udzielenia konsumentowi kredytu (art. 5 pkt 2 u.k.k.).
Obecnie instytucje pożyczkowe mogą podjąć wykonywanie działalności dopiero po uzyskaniu wpisu do rejestru instytucji pożyczkowych prowadzonego przez Komisję Nadzoru Finansowego (art. 59aa i 59ab u.k.k.). Wpisu do rejestru KNF dokonuje na wniosek podmiotu zamierzającego podjąć wykonywanie działalności instytucji pożyczkowej (art. 59ac u.k.k.), przy czym musi być to podmiot spełniający warunki przewidziane w art. 59a u.k.k. Chodzi tu o formę organizacyjno-prawną (wyłącznie spóła akcyjna albo spółka z o.o. z radą nadzorczą), wysokość kapitału zakładowego (co najmniej 1 000 000 zł) oraz niekaralność członków zarządu, rady nadzorczej lub prokurentów. W ten sposób ustawodawca reglamentuje działalność polegającą na udzielaniu lub dawaniu przyrzeczenia udzielenia, w ramach działalności gospodarczej lub zawodowej, kredytów konsumenckich, przez podmioty inne niż enumeratywnie wymienione w art. 5 pkt 2a u.k.k. Wykonywanie tej działalności bez wpisu do rejestru instytucji pożyczkowych podlega grzywnie do 500 000 zł (art. 59h u.k.k.). Natomiast niespełnianie warunków wskazanych w art. 59a u.k.k. jest zagrożone sankcją karną przewidzianą w art. 59e u.k.k.
Nadal jednak (tj. w 2023 r.) instytucje pożyczkowe nie są objęte nadzorem publicznoprawnym wykonywanym przez KNF. O potrzebie objęcia takim nadzorem instytucji pożyczkowych mówi się od lat i niewątpliwie ustawodawca stopniowo, krok po kroku, przygotowywał ku temu grunt. W 2015 r. roku wprowadzono do u.k.k. definicję instytucji pożyczkowej, określono, że może występować wyłącznie w formie spółki z o.o. lub spółki akcyjnej, przewidziano obowiązek dodania do wniosku o wpis do Krajowego Rejestru Sądowego odpowiednich zaświadczeń o niekarności oraz oświadczenia, że spółka zamierza prowadzić działalność gospodarczą w zakresie udzielania kredytów konsumenckich jako instytucja pożyczkowa. Z kolei w 2017 roku wprowadzono rejestr instytucji pożyczkowych i obowiązek wpisu do tego rejestru. W końcu, ustawa z dnia 6 października 2022 r. o zmianie ustaw w celu przeciwdziałania lichwie (Dz.U. z 2022 r. poz. 2339; dalej ustawa w celu przeciwdziałania lichwie), dodając do ustawy o kredycie konsumenckim (u.k.k.) nowy rozdział 5ab pt. „Nadzór nad działalnością instytucji pożyczkowych” zakończyła ten proces. Przepisy tego rozdziału będą obowiązywać od dnia 1 stycznia 2024 r. i od tej daty instytucje pożyczkowe będą objęte nadzorem KNF. Konsekwentnie, ustawodawca dodał do art. 1 ust. 2 ustawy o nadzorze nad rynkiem finansowym nowy pkt 13, według którego „nadzór nad rynkiem finansowym obejmuje: […] nadzór nad instytucjami pożyczkowymi sprawowany zgodnie z ustawy o kredycie konsumenckim.” Tym samym, do rodziny nadzorów finansowych wymienionych w art. 1 ust. 2 ustawy o nadzorze nad rynkiem finansowym, dodano kolejny nadzór: nad instytucjami pożyczkowymi. To też oznacza stosowanie do wykonywania tego nadzoru przepisów ustawy o nadzorze nad rynkiem finansowym, np.: przepisów rozdziału 2A pt. „Postępowanie wyjaśniające”, czy przepisów art. 6b, dotyczących listy ostrzeżeń publicznych KNF. Co ciekawe, do nadzoru nad instytucjami pożyczkowymi nie znajdzie zastosowania art. 2 ustawy o nadzorze nad rynkiem finansowym określający cel nadzoru nad rynkiem finansowym.
W regulacji nadzoru nad poszczególnymi instytucjami finansowymi kluczowe jest wskazanie przez ustawodawcę celu nadzoru. Jest to punkt odniesienia dla władz nadzorczych. W przypadku instytucji pożyczkowych celem nadzoru jest kontrola i egzekwowanie zgodności z przepisami ustawy działalności instytucji pożyczkowych w zakresie udzielania kredytu konsumenckiego.
Kontrolę KNF może wykonywać na podstawie informacji uzyskanych od instytucji pożyczkowych zawartych w sprawozdaniach. Obowiązek składania sprawozdań przewiduje art. 59dg u.k.k., który zawiera również delegację ustawową dla Ministra właściwego ds. instytucji finansowych do wydania rozporządzenia, w którym ma zostać określony szczegółowy zakres i terminy tych informacji oraz wzory formularzy sprawozdawczych. Natomiast ustawa o kredycie konsumenckim nie zawiera przepisów odnoszących się do wykonywania przez pracowników Urzędu Komisji Nadzoru Finansowego kontroli w instytucjach pożyczkowych (takie przepisy występują w przypadku regulacji nadzorów nad innymi instytucjami finansowymi, zob. np. art. 133 ust. 2 – 3a ustawy Prawo bankowe, art. 103 ustawy o usługach płatniczych, art. 34 – 36 ustawy o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych). Jednakże ustawodawca, podobnie w innych ustawach z zakresu prawa rynku finansowego, także w ustawie o kredycie konsumenckim zawarł przepis wyłączający odpowiedzialność Komisja Nadzoru Finansowego oraz osób wykonujących czynności nadzoru za szkodę wynikającą ze zgodnego z przepisami działania lub zaniechania, które pozostaje w związku ze sprawowanym przez Komisję Nadzoru Finansowego nadzorem (art. 59dn u.k.k.).
Po dniu 1.01.2024 r. KNF, w ramach wykonywanego nadzoru, może zażądać od instytucji pożyczkowej przekazania lub okresowego przekazywania przez tę instytucję informacji, dokumentów lub danych niezbędnych do realizacji celu nadzoru nad instytucjami pożyczkowymi, innych niż informacje określone w art. 59dg ust. 1 u.k.k., a także może wydawać instytucji pożyczkowej zalecenia dotyczące zapewnienia zgodności działalności w zakresie udzielania kredytu konsumenckiego z ustawą (art. 57dh ust. 1 u.k.k). Zgodnie ustaloną już praktyką legislacyjną w zakresie prawa rynku finansowego ustawodawca wyraźnie zastrzegł, że środki podejmowane w ramach nadzoru nie mogą naruszać umów zawartych przez instytucje pożyczkowe na podstawie ustawy (art. 57dh ust. 2 u.k.k.).
Kluczowym elementem nadzoru nad instytucją finansową są środki nadzorcze. W stosunku do instytucji pożyczkowych KNF może zastosować sankcje przewidziane w art. 59di ust. 1 u.k.k. Są to:
1) administracyjna kara pieniężna w wysokości do 150 000 zł dla członka zarządu instytucji pożyczkowej bezpośrednio odpowiedzialnego za stwierdzone nieprawidłowości;
2) administracyjna kara pieniężna w wysokości do 15 000 000 zł nałożona na instytucję pożyczkową;
3) wniosek do właściwego organu instytucji pożyczkowej o odwołanie członka zarządu;
4) zawieszenie w czynnościach członka zarządu do czasu podjęcia rozstrzygnięcia w sprawie wniosku o jego odwołanie (zawieszenie w czynnościach polega na wyłączeniu z podejmowania decyzji w zakresie praw i obowiązków majątkowych tego podmiotu);
5) wykreślenie instytucji pożyczkowej z rejestru instytucji pożyczkowych, a jeżeli jest wpisana jednocześnie do rejestru pośredników kredytowych - także z tego rejestru.
Nałożenie tych sankcji następuje w drodze decyzji administracyjnej (w rozumieniu k.p.a), przy czym decyzje administracyjne w sprawach, o których mowa w art. 59 di ust. 1 pkt 3-5, są natychmiast wykonalne (art. 59di ust. 2 i 3 u.k.k.).
Masz pytania, potrzebujesz ekspertyzy lub pomocy prawnej? Napisz: kancelaria@witoldsrokosz.pl