Od dnia 30 grudnia 2024 r. na obszarze Unii Europejskiej znajduje bezpośrednie zastosowanie rozporządzenie MiCA, które w art. 3 ust. 1 pkt 5 zawiera definicję kryptoaktywa. Według tej definicji kryptoaktywo oznacza cyfrowe odzwierciedlenie wartości lub prawa, które da się przenosić i przechowywać w formie elektronicznej z wykorzystaniem technologii rozproszonego rejestru lub podobnej technologii (więcej o tym rozporządzeniu, a także o pojęciu kryptoaktywów oraz rodzajach kryptoaktywów zob. wpis Pojęcie kryptoaktywa i rodzaje kryptoaktywów w rozporządzeniu MiCA).
Zmiany w dyrektywie AML polegające na zastąpieniu pojęcia waluty wirtualnej pojęciem kryptoaktywa
Wraz z rozporządzeniem MiCA na terytorium Unii Europejskiej jest bezpośrednio stosowane także rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2023/1113 z dnia 31 maja 2023 r. w sprawie informacji towarzyszących transferom środków pieniężnych i niektórych kryptoaktywów (dalej rozporządzenie 2023/1113 lub rozporządzenie ToF). Rozporządzenie to znowelizowało ze skutkiem od dnia 30 grudnia 2024 r. dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2015/849 z dnia 20 maja 2015 r. w sprawie zapobiegania wykorzystywaniu systemu finansowego do prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu (dalej dyrektywa AML) - więcej o tym rozporządzeniu i wprowadzonych przez nie zmianach do dyrektywy AML zob. też wpis Rozszerzenie obowiązków AML na dostawców usług związanych z kryptoaktywami – CASP. Kluczową zmianą jest zastąpienie w treści dyrektywy AML pojęcia waluty wirtualnej pojęciem kryptoaktywa. Według art. 3 pkt 18 dyrektywy AML, na użytek tej dyrektywy, kryptoaktywo oznacza kryptoaktywo definiowane zgodnie z art. 3 ust. 1 pkt 5 rozporządzenia MiCA, jednakże z wyjątkiem sytuacji, gdy należy ono do kategorii wymienionych w art. 2 ust. 2, 3 i 4 tego rozporządzenia lub w inny sposób kwalifikuje się jako środki pieniężne. Ustawodawca unijny użył tu w nieprzejrzysty sposób terminu „kategorii” (categories). Artykuł 2 ust. 2 rozporządzenia MiCA dookreśla zakres podmiotowy tego rozporządzenia i wskazuje katalog podmiotów, do których rozporządzenie to nie ma zastosowania (np. chodzi tu o banki centralne państw członkowskich, czy osoby, które świadczą usługi w zakresie kryptoaktywów wyłącznie na rzecz swoich jednostek dominujących, swoich jednostek zależnych lub innych jednostek zależnych swoich jednostek dominujących). Natomiast art. 2 ust. 3 i 4 rozporządzenia MiCA dookreślają zakres przedmiotowy tego rozporządzenia, wyłączając z tego zakresu kryptoaktywa, które są unikalne i nie są zamienne z innymi kryptoaktywami (np. tokeny NFT).
Zmiany proponowane w projekcie ustawy o rynku kryptoaktywów
Zmiany wprowadzone do dyrektywy AML przez rozporządzenie 2023/1113 (rozporządzenie ToF) muszą zostać zaimplementowane do polskiego prawa. Obecnie (tj. w maju 2025 r.) ustawa o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu nadal posługuje się pojęciem waluty wirtualnej. Podobnie tym pojęciem posługują się ustawa o podatku od czynności cywilnoprawnych, ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych oraz ustawa o podatku dochodowym od osób prawnych. Projekt ustawy o rynku kryptoaktywów proponuje zatem zastąpienie pojęcia waluty wirtualnej pojęciem kryptoaktywów w ustawie o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu, a także zastąpienie pojęcia waluty wirtualnej pojęciem kryptoaktywów w ustawie o podatku od czynności cywilnoprawnych. Natomiast w ustawie o podatku dochodowym od osób fizycznych oraz w ustawie o podatku dochodowym od osób prawnych pojęcie waluty wirtualnej pozostanie, jedynie definicja tego pojęcia ulegnie niewielkiej modyfikacji.
Zastąpienie pojęcia waluty wirtualnej pojęciem kryptoaktywa w ustawie o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu
Według obecnego (tj. obowiązującego w maju 2025 r.) brzmienia art. 2 ust. 2 pkt 26 ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu przez walutę wirtualną rozumie się cyfrowe odwzorowanie wartości, które nie jest:
a) prawnym środkiem płatniczym emitowanym przez NBP, zagraniczne banki centralne lub inne organy administracji publicznej,
b) międzynarodową jednostką rozrachunkową ustanawianą przez organizację międzynarodową i akceptowaną przez poszczególne kraje należące do tej organizacji lub z nią współpracujące,
c) pieniądzem elektronicznym w rozumieniu ustawy z dnia 19 sierpnia 2011 r. o usługach płatniczych,
d) instrumentem finansowym w rozumieniu ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi,
e) wekslem lub czekiem
- oraz jest wymienialne w obrocie gospodarczym na prawne środki płatnicze i akceptowane jako środek wymiany, a także może być elektronicznie przechowywane lub przeniesione albo może być przedmiotem handlu elektronicznego.
W projekcie ustawy o rynku kryptoaktywów proponuje się, aby art. 2 ust. 2 pkt 26 ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu brzmiał następująco: „ilekroć w ustawie jest mowa o kryptoaktywie – rozumie się przez to kryptoaktywo, o którym mowa w art. 3 pkt 14 rozporządzenia 2023/1112.” Odpowiednio projekt zawiera zmiany polegające na zastąpieniu terminu „waluta wirtualna” terminem kryptoaktywa w całej ustawie o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu. Tym samym, w ślad za prawem UE, z polskiej regulacji dotyczącej prania pieniędzy oraz finansowania terroryzmu zniknie pojęcie waluty wirtualnej.
Zastąpienie pojęcia waluty wirtualnej pojęciem kryptoaktywa w ustawie o podatku od czynności cywilnoprawnych
Obecnie, zgodnie z przepisem art. 9 pkt 1a ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych, z podatku tego jest zwolniona sprzedaż i zamiana walut wirtualnych w rozumieniu art. 2 ust. 2 pkt 26 ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu. Projekt ustawy o kryptoaktywach proponuje zmianę tego przepisu, w ten sposób, że zwolnieniu z podatku od czynności cywilnoprawnych podlega sprzedaż i zamiana kryptoaktywów w rozumieniu art. 3 ust. 1 pkt 5 rozporządzenia MiCA. Stąd też, na gruncie stosowania tego podatku, istotny jest zakres pojęcia kryptoaktywa i ustalenie, czy w danym stanie faktycznym, miała miejsce sprzedaż bądź zamiana kryptoaktywa.
Pozostawienie pojęcia waluty wirtualnej w ustawie o podatku dochodowym od osób fizycznych oraz w ustawie o podatku dochodowym od osób prawnych
Skro pojęcie waluty wirtualnej zostało usunięte z prawa UE, a projekt ustawy o rynku kryptoaktywów przewiduje usunięcie tego pojęcia także z ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu to można się spodziewać, że to pojęcie zniknie także z ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych oraz z ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych (tym bardziej, że projektodawca rezygnuje ze stosowania tego pojęcia w ustawie o podatku od czynności cywilnoprawnych). Jednakże projektodawca także w najnowszej wersji projektu ustawy o rynku kryptoaktywów (tj. z 8 maja 2025 r.) utrzymuje na gruncie regulacji podatków dochodowych od osób fizycznych i prawnych pojęcie waluty wirtualnej.
Z uwagi na usunięcie z ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu definicji waluty wirtualnej, projektodawca proponuje dodanie do ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych oraz ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych definicji waluty wirtualnej, w brzmieniu bardzo podobnym do definicji dotąd zawartej w ustawie o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu. Jedyna różnica polega na rozbudowaniu treści pod literą c), która ma uwzględniać regulację rozporządzenia MiCA. Tym samym walutą wirtualną, dla celów podatku dochodowego od osób fizycznych i prawnych, nie będzie m.in. pieniądz elektroniczny w rozumieniu ustawy z dnia 19 sierpnia 2011 r. o usługach płatniczych, z wyjątkiem tokena będącego e-pieniądzem w rozumieniu art. 3 ust. 1 pkt 7 rozporządzenia MiCA, o ile podatnik lub spółka niebędąca osobą prawną, w której podatnik jest wspólnikiem, dla celów prowadzenia ksiąg rachunkowych zgodnie z przepisami o rachunkowości nie kwalifikuje tego tokena jako pieniądza elektronicznego w rozumieniu ustawy z dnia 19 sierpnia 2011 r. o usługach płatniczych lub instrumentu finansowego w rozumieniu ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi.
Nie ulega wątpliwości, że ten brak konsekwencji w rugowaniu z polskiego prawa pojęcia waluty wirtualnej jest zamierzony. W rezultacie, o ile podejście projektodawcy się utrzyma, w polskim systemie prawnym będą funkcjonować dwa pojęcia bardzo zbliżone do siebie zakresowo: pojęcie kryptoaktywa oraz waluty wirtualnej, przy czym to drugie będzie funkcjonować wyłącznie dla potrzeb podatków dochodowych.