Wprowadzenie
W dniu 29 września 2023 r. wejdzie w życie szereg zmian w ustawie Prawo bankowe wprowadzonych ustawą z dnia 16 sierpnia 2023 r. o zmianie niektórych ustaw w związku z zapewnieniem rozwoju rynku finansowego oraz ochrony inwestorów na tym rynku (Dz. U. z 2023 r., poz. 1723). Ustawa ta ma na celu „uporządkowanie i usprawnienie funkcjonowania instytucji rynku finansowego, w szczególności w zakresie eliminacji barier dostępu do rynku finansowego, usprawnienia nadzoru nad rynkiem finansowym, ochrony klientów instytucji finansowych, ochrony akcjonariuszy mniejszościowych i w spółkach publicznych oraz zwiększenia poziomu cyfryzacji w realizacji przez Komisję Nadzoru Finansowego (KNF) i Urząd Komisji Nadzoru Finansowego (UKNF) obowiązków nadzorczych” (zob. uzasadnienie do projektu tej ustawy z dnia 12.06.2023, druk nr 3381, Sejm RP IX kadencji, dalej projekt ustawy). Stąd też, oprócz ustawy Prawo bankowe, zostało znowelizowane aż 40 innych ustaw, w tym takie ustawy z obszaru prawa rynku finansowego, jak: ustawa o nadzorze nad rynkiem finansowym, ustawa o usługach płatniczych, ustawa o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-rozliczeniowych, ustawa o obrocie instrumentami finansowymi, ustawa o funkcjonowaniu banków spółdzielczych, ich zrzeszaniu się i bankach zrzeszających, ustawa o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej, ustawa o ostateczności rozrachunku w systemach płatności i systemach rozrachunku papierów wartościowych oraz zasadach nadzoru nad tymi systemami.
Jeżeli chodzi o nowelizację ustawy Prawo bankowe, to zgodnie z deklaracją ustawodawcy, zmiany zostały dokonane w celu uporządkowania regulacji i usprawnienia funkcjonowania banków, w tym w zakresie eliminacji barier dostępu do rynku finansowego. W tym obszarze dokonano zmian w umocowaniu banków do świadczenia usług inwestycyjnych, w regulacji outsourcingu, w przepisach dotyczących metod wewnętrznych, w regulacji tzw. „rachunków uśpionych”, wprowadzono obowiązek pouczenia o prawie do złożenia wniosku o wyjaśnienie dotyczące dokonanej oceny zdolności kredytowej, a także dodano do ustawy Prawo bankowe nowy rozdział 6b pt. „Emisja bankowych praw pochodnych”. Nijak natomiast do tych deklaracji ma się „dobijanie” instytucji tajemnicy bankowej i dalsze poszerzanie sytuacji kiedy służby mogą żądać przekazania przez banki informacji objętych tajemnicą bankową. Osobnym nurtem jest deklarowana przez projektodawcę potrzeba umożliwienia korzystania z doręczeń elektronicznych w odniesieniu do czynności kontrolnych i innych czynności nadzorczych KNF niemających formy decyzji administracyjnej. Na gruncie ustawy Prawo bankowe w tym nurcie mieści się dodanie do art. 133 pr. bank. nowych ustępów 3b – 3e oraz dodanie do art. 138 pr. bank. ustępów 1a oraz 1b.
Przy okazji nowelizacji, można powiedzieć „tylnymi drzwiami”, ustawodawca postanowił również zaostrzyć odpowiedzialność członków zarządu oraz członków rady nadzorczej banku. Sprecyzował zatem katalog osób fizycznych, wobec których KNF może nałożyć karę pieniężną do wysokości 21 312 000 zł (zmiany w art. 138 ust. 3 pkt 2a pr. bank.). Przede wszystkim jednak, co ma istotne znaczenie dla odpowiedzialności członków zarządu oraz członków rady nadzorczej banku, od 29 września 2023 r. zmieniono brzmienie art. 141 ust. 2 pr. bank., w ten sposób, że zniesiono ograniczenie, iż kara pieniężna nie może być nałożona, jeżeli od uzyskania przez nadzór bankowy wiadomości o czynie określonym w ust. 1 upłynęło więcej niż 6 miesięcy albo od popełnienia tego czynu upłynęło więcej niż 2 lata. Po 29 września 2023 r. art. 141 ust. 2 pr. bank. ma następujące brzmienie: „kara, o której mowa w ust. 1, może zostać również nałożona po zakończeniu pełnienia funkcji członka zarządu lub rady nadzorczej banku, jeżeli naruszenie miało miejsce w trakcie jej pełnienia.” Przedawnienie możliwości nałożenia sankcji administracyjnej w postaci administracyjnej kary pieniężnej nastąpi zatem na ogólnych zasadach wynikających z art. 189g k.p.a. Przy okazji ustawodawca skreślił w art. 141 ust. 1a wyrazy „w stosownych przypadkach”.
Uporządkowanie regulacji
Do tej kategorii należy zaliczyć zmiany w przepisach: art. 4 ust. 1 pkt 26 pr. bank. (zdefiniowanie funduszu wierzytelności przez odesłanie do ustawy o funduszach inwestycyjnych), art. 10a ust. 1 pkt 1a oraz pkt 7 pr. bank. (chodzi o wyraźne umocowanie KNF do udzielenia informacji właściwym władzom nadzorczym dla celów sprawowanego przez te władze nadzoru nad rynkiem kapitałowym, ubezpieczeniowym lub emerytalnym oraz w sprawach związanych z wykonywaniem tego nadzoru), art. 11b ust. 1 pr. bank. oraz art. 48k ust. 2 pr. bank. (dotyczy doręczeń elektronicznych), art. 22d ust. 1 pr. bank. (zastąpienie wyrazu „albo” wyrazem „lub” w przepisie dotyczącym kompetencji KNF), art. 25n ust. 5a pr. bank. (określenie górnej granicy wysokości przewidzianej w tym przepisie kary pieniężnej), art. 92a ust. 1 i 3 pr. bank. (zmiany o charakterze redakcyjnym), art. 138 ust. 3 pkt 3a pr. bank. (zmiany w przepisie określającym wysokość kary pieniężnej nakładanej na bank), art. 141s ust. 1 pr. bank. (wraz z nowym ust. 3 – to zmiany rozszerzające obowiązek informowania przez bank o działaniach dotyczących planu naprawy), art. 171 ust. 2 pr. bank. (dodanie przecinka) a także dodanie nowego art. art. 88ma pr. bank. (zapewnienie KNF efektywności w zakresie monitorowania rynku lokat strukturyzowanych).
Zmiany w umocowaniu banków do świadczenia usług inwestycyjnych
Nowelizacja zniosła potrzebę uzyskiwania przez banki, zamierzające świadczyć usługi inwestycje, obok zezwoleń wydawanych przez KNF na podstawie pr. bank. (art. 34 i 36 pr. bank.) także zezwolenia na prowadzenie działalności maklerskiej wydawanego na podstawie ustawy o obrocie instrumentami finansowymi. W tym celu ustawodawca w art. 5 ust. 2 pr. bank. uchylił pkt 4, w art. 6 pr. bank. uchylił pkt 1 i 2 oraz zmienił brzmienie art. 6 pkt 3 pr. bank., a także uchylił art. 7a pr. bank. Zostały dokonane odpowiednie zmiany w przepisach dotyczących zezwoleń na utworzenie banku oraz rozpoczęcie przez bank działalności, tj. w art. 31 ust. 1 pkt 2 oraz ust. 3 pkt 2 pr. bank., art. 34 ust. 1 i 3 pr. bank., art. 36 ust. 2a pkt 1 i 2 pr. bank., przy czym do art. 34 pr. bank. dodano nowy ustęp 4 a do art. 36 pr. bank. nowy ust. 2aa.
Zmiany w regulacji outsourcingu bankowego
W zamiarze projektodawcy ustawa zmianie niektórych ustaw w związku z zapewnieniem rozwoju rynku finansowego oraz ochrony inwestorów na tym rynku miała na celu m.in. „dostosowanie obecnie obowiązujących regulacji do europejskich standardów wynikających z Wytycznych Europejskiego Nadzoru Bankowego w sprawie outsourcingu (sygn. EBA/GL/2019/02) oraz umożliwienie bardziej efektywnego oraz elastycznego korzystania przez banki z instytucji outsourcingu, wynikającego z wieloletnich doświadczeń sektora bankowego.”
Katalog zmian jest szeroki – począwszy od rozszerzenia zakresu outsourcingu bankowego (zmiany w art. 6a ust. 1 pkt 1 lit f. pr. bank.), poprzez rezygnację z wymogu formy umowy agencyjnej dla powierzenia części czynności (zmiana art. 6a ust. 2 pr. bank.) aż po istotną deregulację polegającą na tym, że bank nie będzie musiał od 29 września 2023 r. uzyskiwać zezwolenia od KNF na powierzenie przedsiębiorcy wykonywania „innych czynności” lecz wystarczające będzie złożenie przez bank odpowiedniego zawiadomienia (uchylenie w art. 6 pr. bank. ustępów 5 i 6, zmiana art. 6d ust. 1 pr. bank. oraz dodanie do art. 6d nowych ustępów 1a – 11 określających dokumentację, którą należy dołączyć do zawiadomienia oraz zasady procedowania przez KNF złożonego zawiadomienia).
W związku z tymi zmianami znowelizowano art. 6a ust. 4 oraz ust. 7 pkt 1 pr. bank., uchylono ust. 9 i dodano do tego artykułu dwa nowe ustępy: ust. 7a i 7b. Odpowiednio zmieniono też treść art. 6b ust. 1 i 2 pr. bank., dodano do art. 6b pr. bank. nowy ust. 3 oraz 4, zmieniono art. 6c ust. 1, 3 oraz 4 pr. bank. oraz dodano do art. 6c pr. bank. nowe ustępy 4a – 4c oraz konsekwentnie dodano do art. 11 ust. 2 pr. bank nowe pkt. 29 i 30. Ponadto ustawodawca przewidział zmniejszenie wymagań w przypadku zgłaszania zawiadomienia o powierzeniu „innych czynności” w odniesieniu do banków krajowych, dostawców usług płatniczych oraz instytucji kredytowych, w tym wyróżnił powierzanie takich czynności przez bank hipoteczny bankowi krajowemu (nowe art. 6da, 6db oraz 6dc pr. bank.). Przeprowadzono niewielkie korekty w art. 6e pr. bank. oraz zmieniono art. 42e ust. 6 pr. bank. Dokonano odpowiednich zmian w regulacji dotyczących regulacji działalności instytucji kredytowych (zmiany w art. 48h ust. 1 oraz art. 48j pr. bank.). Uzupełniono także odpowiednio regulację środków nadzorczych (nowe ustępy 7aa – 7af w art. 138 pr. bank.).
Zmiany w przepisach dotyczących metod wewnętrznych
Nowelizacja zmienia istniejące przepisy dotyczące metod wewnętrznych (art. 4 pkt 33a pr. bank.) oraz dodaje nowy art. 128ca oraz nowe pkt 11 – 12 w art. 138 ust. 1 pr. bank. W tym przypadku projektodawca w uzasadnieniu projektu ustawy obszernie i przejrzyście wyjaśnił przyczyny i potrzebę zamian (zob. projekt ustawy, s. 8 – 11).
Zmiany w regulacji tzw. rachunków uśpionych
Wraz z nowelizacją art. 111c pr. bank. od 29 września 2023 r. zmieniają się zasady na jakich bank informuje gminę o prowadzonych rachunkach. Do tej daty bank przekazywał informacje zarówno o osobach zmarłych, jak i tych które żyją, lecz z różnych przyczyn nie korzystały ze swojego rachunku przez co najmniej 10 lat (upływ terminu 10 lat od ostatniej dyspozycji posiadacza rachunku). Po 29 września 2023 r. bank będzie miał obowiązek przekazywać do gminy informacje dotyczące wyłącznie zmarłych klientów.
Według znowelizowanego art. 111c ust. 1 pr. bank. po upływie 2 lat od dnia powzięcia przez bank informacji o śmierci posiadacza rachunku bankowego bank jest obowiązany w terminie 7 dni poinformować pisemnie organ wykonawczy gminy ostatniego miejsca zamieszkania posiadacza rachunku bankowego o:
1) dacie powzięcia przez bank informacji o śmierci posiadacza rachunku bankowego;
2) możliwości nabycia przez gminę prawa do środków pieniężnych po śmierci posiadacza rachunku bankowego,
zgodnie z art. 935 Kodeksu cywilnego.
Przepisu ust. 1 nie stosuje się, jeżeli:
1) przed upływem 2-letniego terminu, o którym mowa w art. 111c ust. 1 pr. bank., do banku zgłosi się osoba, która uzyskała tytuł prawny do spadku po posiadaczu rachunku bankowego;
2) łączna wysokość środków pieniężnych zgromadzonych przez posiadacza na rachunku lub rachunkach bankowych jest niższa lub równa 10% minimalnego wynagrodzenia za pracę ustalonego na podstawie ustawy z dnia 10 października 2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu za pracę.” (znowelizowany art. 111c ust. 2 pr. bank.).
Obowiązek pouczenia o prawie do złożenia wniosku o wyjaśnienie dotyczące dokonanej oceny zdolności kredytowej
Od 29 września 2023 r. banki oraz spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe (a także instytucje kredytowe działające poprzez oddział lub transgranicznie) przy przekazywaniu osobie fizycznej, osobie prawnej lub jednostce organizacyjnej niemającej osobowości prawnej ubiegającej się o kredyt informacji o dokonanej ocenie zdolności kredytowej, mają obowiązek pouczyć tę osobę o prawie do złożenia wniosku o wyjaśnienie dokonanej oceny zdolności kredytowej oraz o terminie do złożenia takiego wniosku. Ten obowiązek wynika z dodanego do art. 70a pr. bank. nowego ustępu 1a. Pouczenie to powinno zostać sformułowane w sposób jasny i zrozumiały dla klienta oraz przekazane mu na trwałym nośniku (nowy, dodany do art. 70a ust. 1b pr. bank.). Określono termin złożenia wniosku oraz termin odpowiedzi na wniosek (dodane ustępy 1c i 1d do art. 70a pr. bank.) a także przewidziano odpowiednie stosowanie art. 70a ust. 1 – 3 do udzielania wyjaśnień w przypadku dokonywania oceny zdolności kredytowej i analizy ryzyka kredytowego opartych wyłącznie na zautomatyzowanym przetwarzaniu, w tym profilowaniu danych osobowych, o którym mowa w art. 105a ust. 1a. (dodany nowy ust. 3a do art. 70a pr. bank.).
Emisja bankowych praw pochodnych
Dodanie od ustawy Prawo bankowe nowego rozdziału 6b pt. „Emisja bankowych praw pochodnych” (art. 88o – 88r pr. bank.) ma zdaniem projektodawcy przyczynić się do rozwoju krajowej oferty produktów inwestycyjnych. Od 29 września 2023 r. banki będą miały możliwość emitowania w serii papierów wartościowych inkorporujących uprawnienie do nabycia lub objęcia papierów wartościowych określonych w art. 3 pkt 1 lit. a) ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi, lub wykonywane przez dokonanie rozliczenia pieniężnego, w których wypłata i wysokość świadczenia są uzależnione od uprzednio określonych warunków dotyczących kształtowania się wartości lub ceny czynników takich jak indeks lub połączenie indeksów, instrument finansowy lub połączenie instrumentów finansowych, towar lub połączenie towarów, inne aktywo lub połączenie innych aktywów oraz kurs walutowy lub połączenie kursów walutowych.
W celu umocowania KNF do podejmowania odpowiednich środków nadzorczych konsekwentnie dodano nowy ustęp 7a do art. 138 pr. bank. oraz znowelizowano w art. 138 pr. bank. ustępy 7b – 7e oraz ust. 8.
Dalsza erozja tajemnicy bankowej
Według uzasadnienia ustawy o zmianie niektórych ustaw w związku z zapewnieniem rozwoju rynku finansowego oraz ochrony inwestorów na tym rynku zmiany w ustawie Prawo bankowe mają na celu „ujednolicenie rozwiązań prawnych dotyczących uprawnień poszczególnych służb do uzyskiwania informacji zawierających tajemnice prawnie chronione, a także rozszerzenie obowiązku zachowania w tajemnicy informacji o przekazaniu danych uprawnionym służbom.” Tym samym jest kontynuowany proces rozbudowywania katalogu sytuacji, kiedy to służby uzyskują możliwość żądania od banków przekazania informacji objętych tajemnicą bankową (tym razem chodzi m.in. o Straż Graniczną oraz Szefa CBA) – nowa lit. 1b), lit. p), lit. x) oraz lit. z) w art. 105 ust. 1 pkt 2. Podjęto przy tym próbę uszczelnienia systemu zmieniając brzmienie art. 104 ust. 4a pr. bank. Zmieniono także art. 104 ust. 2 pkt 2 lit b) oraz art. 105b pr. bank.