Ponad 10 lat temu zamieściłem na tym blogu tekst zatytułowany: „Kto może wydawać pieniądz elektroniczny? Aktualny stan prawny i proponowane zmiany”. Tekst ten jest już niestety w dużym stopniu nieaktualny. Wypada zatem zrobić jeszcze jeden wpis, tym razem już w pełni aktualny.
Aktualny stan prawny i definicja pieniądza elektronicznego
Obecnie w polskim prawie kwestię wydawania pieniądza elektronicznego reguluje ustawa o usługach płatniczych, która implementuje postanowienia dyrektywy 2009/110/WE w sprawie podejmowania i prowadzenia działalności przez instytucje pieniądza elektronicznego oraz nadzoru ostrożnościowego nad ich działalnością. Ustawa o usługach płatniczych w art. 2 pkt 21a zawiera definicję pieniądza elektronicznego, według której pieniądz elektroniczny to wartość pieniężna przechowywana elektronicznie, w tym magnetycznie, wydawana, z obowiązkiem jej wykupu, w celu dokonywania transakcji płatniczych, akceptowana przez podmioty inne niż wyłącznie wydawca pieniądza elektronicznego.
Wydawcy pieniądza elektronicznego
Polski ustawodawca, w ślad za ustawodawcą unijnym używa pojęcia wydawcy pieniądza elektronicznego. Według art. 4 ust. 2a ustawy o usługach płatniczych działalność w zakresie wydawania pieniądza elektronicznego i jego wykupu może być wykonywana wyłącznie przez wydawców pieniądza elektronicznego. Wydawcą pieniądza elektronicznego może być wyłącznie:
- bank krajowy w rozumieniu art. 4 ust. 1 pkt 1 ustawy - Prawo bankowe;
- oddział banku zagranicznego w rozumieniu art. 4 ust. 1 pkt 20 ustawy - Prawo bankowe;
- instytucja kredytowa w rozumieniu art. 4 ust. 1 pkt 17 ustawy - Prawo bankowe i odpowiednio oddział instytucji kredytowej w rozumieniu art. 4 ust. 1 pkt 18 ustawy - Prawo bankowe;
- instytucja pieniądza elektronicznego i oddział instytucji pieniądza elektronicznego - w przypadku gdy oddział znajduje się w państwie członkowskim, a siedziba takiej instytucji pieniądza elektronicznego znajduje się poza państwem członkowskim, o ile usługi płatnicze świadczone przez oddział są związane z wydawaniem pieniądza elektronicznego;
- instytucja płatnicza;
- Europejski Bank Centralny, zwany dalej "EBC", Narodowy Bank Polski, zwany dalej "NBP", oraz bank centralny państwa członkowskiego innego niż Rzeczpospolita Polska - w przypadku gdy nie działają w charakterze władz monetarnych lub organów administracji publicznej;
- organ administracji publicznej;
- oddział zagranicznej instytucji pieniądza elektronicznego;
- oddział podmiotu świadczącego w innym niż Rzeczpospolita Polska państwie członkowskim, zgodnie z prawem tego państwa, pocztowe usługi płatnicze, uprawnionego zgodnie z prawem tego państwa do wydawania pieniądza elektronicznego oraz Poczta Polska Spółka Akcyjna w zakresie, w jakim przepis art. 13 ust. 1 pkt 2a ustawy z dnia 5 września 2008 r. o komercjalizacji państwowego przedsiębiorstwa użyteczności publicznej "Poczta Polska” uprawnia ją do wydawania pieniądza elektronicznego;
- spółdzielcza kasa oszczędnościowo-kredytowa.
W świetle ustawy o usługach płatniczych poprzez instytucję pieniądza elektronicznego należy rozumieć krajową oraz unijną instytucję pieniądza elektronicznego. Krajową instytucją pieniądza elektronicznego jest osoba prawna z siedzibą w RP, która uzyskała zezwolenie na wydawanie pieniądza elektronicznego oraz świadczenie usług płatniczych w charakterze instytucji pieniądza elektronicznego. Zezwolenie takie wydaje KNF.
Pojęcie instytucji płatniczej obejmuje krajową oraz unijną instytucję płatniczą. Krajowa instytucja płatnicza (KIP) to osoba prawna, która zgodnie z art. 60 ust. 1 ustawy o usługach płatniczych, uzyskała zezwolenie na prowadzenie działalności w charakterze instytucji płatniczej. W praktyce przedsiębiorca zamierzający obecnie wydawać pieniądz elektroniczny powinien uzyskać zezwolenie albo instytucji pieniądza elektronicznego albo instytucji płatniczej (co jest prostsze). Należy przy tym pamiętać, że mała instytucja płatnicza nie może wydawać pieniądza elektronicznego. Z kolei krajowa instytucja płatnicza podlega pewnym ograniczeniom w wydawaniu pieniądza elektronicznego (musi posiadać kapitał założycielski w wysokości nie niższej niż równowartość w walucie polskiej kwoty 125 000 euro; może wydawać pieniądz elektroniczny tylko na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej; średnia wartość pieniądza elektronicznego pozostającego w obiegu wydawanego przez krajową instytucję płatniczą obliczona na dany miesiąc kalendarzowy nie może przekraczać równowartości w walucie polskiej kwoty 5 000 000 euro ustalonej przy zastosowaniu kursu średniego ogłoszonego przez NBP obowiązującego w ostatnim dniu miesiąca poprzedzającego ten miesiąc, z wyjątkiem przewidzianym dla krajowych instytucji płatniczych rozpoczynających działalność - więcej zob. art. 73a ustawy o usługach płatniczych). Przedsiębiorca zamierzający wydawać pieniądz elektroniczny może też skorzystać z wyłączeń przewidzianych w art. 6 pkt 11 ustawy o usługach płatniczych (interpretowanych w związku z art. 1 ust. 4 dyrektywy 2009/110/WE oraz art. 3 lit k) dyrektywy PSD 2). Czasami przedsiębiorcy zamierzającemu wydawać pieniądz elektroniczny jest wygodniej, zamiast uzyskiwać zezwolenie KNF, nawiązać współpracę z istniejącą już instytucją pieniądza elektronicznego lub instytucją płatniczą.
Konsekwencje wejścia w życie i stosowania rozporządzenia MiCA
W czerwcu 2023 weszło w życie rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady 2023/1114 z dnia 31 maja 2023 r. w sprawie rynków kryptoaktywów (dalej rozporządzenie MiCA). Będzie ono jednak stosowane, co do zasady, dopiero od 31 grudnia 2024 r. Wśród rodzajów kryptoaktywów, które wyróżnia jest m.in. token będący pieniądzem elektronicznym (token będący e-pieniądzem – e-money token) - więcej o rozporządzeniu MiCA i rodzajach kryptoaktywów zob. wpis pt. „Pojęcie kryptoaktywa i rodzaje kryptoaktywów w rozporządzeniu MiCA”. Według art. 3 ust. 1 pkt 7 rozporządzenia MiCA, token będący pieniądzem elektronicznym oznacza rodzaj kryptoaktywa, który ma utrzymywać stabilną wartość dzięki temu, że jest powiązany z jedną walutą urzędową. Podczas prac nad rozporządzeniem MiCA jednym z istotnych problemów było ustalenie relacji pomiędzy tokenem będącym pieniądzem elektronicznym a pieniądzem elektronicznym zdefiniowanym w dyrektywie 2009/110/WE. Problem ten rozwiązano w ten sposób, iż zgodnie z art. 48 ust. 2 rozporządzenia MiCA tokeny będące e-pieniądem uznaje się za pieniądz elektroniczny. Artykuł ten znajduje się w Tytule IV rozporządzenia MiCA pt. „Tokeny będące e-pieniądzem”, który to tytuł stosuje się od dnia 30 czerwca 2024 r. (a nie od dnia 30 grudnia 2024 r., jak zdecydowaną większość przepisów rozporządzenia MiCA).
Już obecnie tokeny, które spełniają warunki pieniądza elektronicznego należy uznać za pieniądz elektroniczny, co w konsekwencji oznacza reglamentację ich wydawania, tj. że mogą być wydawane wyłącznie przez wydawców pieniądza elektronicznego. Taka kwalifikacja może jednakże być czasami kontrowersyjna lub też emisja tokenów może być pod względem prawnym tak zorganizowana, aby unikać ich kwalifikacji jako pieniądza elektronicznego. Po dniu 30 czerwca 2024 r. token pieniądza elektronicznego - e-money token (EMT) zostanie uznany za pieniądz elektroniczny. Konsekwentnie tokeny pieniądza elektronicznego powinny być emitowane przez wydawców pieniądza elektronicznego. Jednak art. 48 ust. 1 rozporządzenie MiCA ogranicza katalog wydawców tokenów pieniądza elektronicznego (EMT) wyłącznie do instytucji kredytowych lub instytucji pieniądza elektronicznego (stąd też tak istotne w praktyce jest prawidłowa kwalifikacja danego tokenu na gruncie rozporządzenia MiCA). Oznacza to, że instytucje płatnicze nie będą mogły emitować tokenów pieniądza elektronicznego (EMT). Co do zasady do tokenów pieniądza elektronicznego będą mieć zastosowanie przepisy dyrektywy 2009/110/WE i implementujące je przepisy krajowe (jak np. ustawa o usługach płatniczych) z zastrzeżeniem jednak odrębności (wyjątków) przewidzianych w rozporządzeniu MiCA.
Projekt dyrektywy PSD 3 oraz rozporządzenia PSR
Na koniec należy wspomnieć o tym, że ogłoszone przez Komisję Europejską pod koniec czerwca 2023 r. projekty dyrektywy PSD 3 oraz rozporządzenia PSR, które pozostają ze sobą w takim związku, że stanowią w istocie jedną nierozerwalną merytoryczną całość, przewidują uchylenie dyrektywy 2009/110/WE i zawarcie regulacji pieniądza elektronicznego w nowej dyrektywie PSD 3 oraz rozporządzeniu PSR. Planuje się, że z prawa UE zniknie pojęcie instytucji pieniądza elektronicznego – podmioty emitujące pieniądz elektroniczny mają być kwalifikowane jako rodzaj instytucji płatniczej. Zostanie jednak zachowana specyfika pieniądza elektronicznego (np. w obszarze kapitału założycielskiego i funduszy własnych, regulacji działalności w zakresie pieniądza elektronicznego, w tym emisji pieniądza elektronicznego, jego dystrybucji, czy wykupu). W preambule projektu dyrektywy PSD 3 stwierdza się, że system udzielania zezwoleń dla instytucji płatniczych, kiedy zastąpią instytucje pieniądza elektronicznego, powinien również mieć zastosowanie do emitentów tokenów będących pieniądzem elektronicznym (więcej zob. wpis pt. „Kryptoaktywa w projekcie dyrektywy PSD 3 oraz w projekcie rozporządzenia PSR”).